Ngôi mộ tổ gần 500 tuổi

Quảng Nam thừa tuyên đạo - đạo thứ 13 của Đại Việt đã được định danh sau cuộc Bình Chiêm của vua Lê Thánh Tông năm 1471. Tuy nhiên phải đến thời chúa Tiên Nguyễn Hoàng, xứ Thuận Quảng mới thực sự được định vị, lập xã, lập làng một cách quy củ hơn. Trong đoàn quân cùng chúa Tiên Nguyễn Hoàng “Hoành Sơn nhất đái vạn đại dung thân” có Đặc tấn Thượng tướng quân Lộc dương hầu Hà Đức Ân, vốn sinh thành ở Thanh Hóa từ khoảng năm 1533.

Năm 1558, ông Hà Đức Ân cùng đoàn quân của chúa Tiên đánh dẹp dư đảng nhà Mạc và người Chiêm quấy phá miền Thuận Quảng. Sau khi vỗ yên vùng đất này, đại quân kéo về dinh Nam Ngãi và chọn đất ở lại như ghi chép trong Gia phả tộc Võ Văn làng Phong Ngũ: “Di hựu chiếm đắc Quảng Nam nhất khoảnh hình thể thảo mộc phì nhiêu. Phu dinh tân điền, nhựt tắc phủ lâm phạt mộc, dạ đăng thọ thượng cao miên…”. Tạm dịch: Rồi chiếm được một mảnh đất ở Quảng Nam, cây cỏ, đất đai phì nhiêu. Dân lo vỡ ruộng mới, ngày thì phá rừng chặt bụi, đêm leo lên cây ngủ (cho được an toàn).

Đến năm Canh Thìn 1580, Tiền hiền Hà Đức Ân kiến lập Phong niên xã ngũ hiệu, cử một người thân tín là Đặc tấn Tòng đại phu Võ Văn Đợi (Tiền hiền tộc Võ Văn cùng làng) làm xã trưởng. Những xã hiệu này gắn với 6 làng từ Phong Nhứt đến Phong Lục (lục giáp) bao gồm vùng đất Điện Thắng Nam và một phần phía bắc phường Điện An (thị xã Điện Bàn) ngày nay.

Trong các bài vị, văn tế, văn bia còn lưu lại thì chức tước của Tiền hiền Hà Đức Ân là: Đặc tấn phụ quốc Thượng tướng quân, Cẩm y vệ Đô chỉ huy sứ ty Đô chỉ huy sứ, kiêm Quảng Ngãi Đồng Tổng tri (Đồng Tổng tri là quan võ phụ tá việc binh bị trật Tòng tứ phẩm), Đề lãnh; tước hiệu Lộc dương hầu.

Bản sao tờ sắc phong ngày 25 tháng 11 năm Thành Thái thứ 16 (1904) nguyên văn chữ Hán, được dịch nghĩa: “Sắc cho làng Ngũ Giáp, xã Châu Phong, tổng Hạ Nông Trung, huyện Diên Phước, tỉnh Quảng Nam phụng thờ tiền hiền Hà Đức Ân đại lang. Thần rất linh ứng, từ trước chưa được dự phong thưởng. Nay ta vâng theo mệnh lớn, nhớ tới công lao của thần, đáng được phong là: Dực bảo Trung hưng Linh phù chi thần. Nay chuẩn cho thờ Thần như trước. Thần hãy giúp đỡ che chở cho nhân dân. Hãy kính noi theo!”.

Sau khi qua đời, Tiền hiền Hà Đức Ân được an táng giữa cánh đồng trên vùng đất cao thuộc xứ đất Thượng Thổ, nay là thôn Phong Ngũ, xã Điện Thắng Nam, thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam. Tưởng nhớ công ơn to lớn của ông, bà con dân làng và con cháu trong tộc Hà đắp ngôi mộ bằng đất rất to rộng khoảng 500m2, cao hơn 2 mét. Qua nhiều đời tôn tạo trùng tu, năm 1944 lập văn bia, năm 1973 xây mộ, năm 1998 thì đại trùng tu khang trang. Giờ đây lăng mộ có diện tích khuôn viên thoáng rộng theo kiểu mộ cổ, nằm ở giữa đồng, bên ngôi chùa Châu Phong.

Do mộ phần Tiền hiền Hà Đức Ân gắn với sự kiện lịch sử văn hóa có ảnh hưởng đến sự phát triển của địa phương, bảo đảm các tiêu chí, điều kiện để xếp hạng di tích, Hội đồng gia tộc tộc Hà và lãnh đạo các cấp đã sưu tầm lập hồ sơ khoa học và được UBND tỉnh Quảng Nam xếp hạng Di tích lịch sử cấp tỉnh năm 2018.

Nhằm tôn tạo và chống xuống cấp di tích, Hội đồng gia tộc đã lập dự án khoanh vùng di tích bảo vệ theo quy định, đồng thời xây dựng hạng mục gồm: Xây đúc bờ thành đổ đất nền, lát đá, khuôn viên cây xanh, hệ thống điện nước và quang cảnh cụm núi ngũ hành… Với tổng mức đầu tư 820 triệu đồng, trong đó UBND tỉnh hỗ trợ 300 triệu, con cháu đóng góp 520 triệu đồng.

Sau gần một năm vận động và tổ chức thực hiện thi công, đến nay công trình đã hoàn thành có diện tích gần 1.000m2 bao gồm cụm núi ngũ hành cao án ngữ phía sau, khuôn viên cây xanh, lối đi, tiểu cảnh quanh khu mộ tổ vừa tôn kính trang nghiêm vừa uy nghi thoáng đãng. Những nét hoa văn trong mộ phần và nhà bia đúc mái che rất cổ kính được xây dựng theo kiểu kiến trúc xưa. Phía trước có các trụ biểu khang trang, bề thế với các câu đối chữ Hán được cẩn khắc bằng mảnh sành cổ kính, trong đó có câu nói lên ước vọng của con cháu đối với tiền nhân: Bắc cảnh tổ phần canh hậu tinh kỳ hưng võ sĩ/ Nam thành Phật tự giáp tiền xa mã ứng văn quan. Tạm dịch: Phía bắc là mộ Tổ con cháu đời sau sẽ thành những bậc võ sĩ kỳ tài/ Phía nam chùa Phật, phía trước xe ngựa con cháu sẽ phát quan văn.

Ngày 30-12-2022, tại làng Phong Ngũ, xã Điện Thắng Nam (Điện Bàn) diễn ra lễ khánh thành công trình trùng tu di tích lịch sử “Mộ tiền hiền Hà Đức Ân”. Đây là dịp để tri ân công đức tiền nhân mở đất lập làng, đắp bồi truyền thống một dòng họ trải gần 500 năm. Con cháu các nơi quần tụ về đông đủ trong ngày hội gia tộc, đặc biệt có sự tham gia của chi nhánh tộc Hà làng Trung Sơn (xã Hòa Liên, huyện Hòa Vang), chi nhánh tộc Hà làng An Hải Đông (phường An Hải Đông, quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng), chi nhánh tộc Hà huyện Mộ Đức (tỉnh Quảng Ngãi).

Ngôi mộ tổ gần 500 tuổi là minh chứng cho sự phát triển của dòng tộc và cuộc hành trình mở nước về phương Nam của tiền nhân đã lưu lại vết son lịch sử đáng tự hào. Đây là địa chỉ đỏ, một danh thắng đẹp giữa cánh đồng làng, bên ngôi chùa Châu Phong thanh tịnh đáng được cho mọi người chiêm bái tham quan.